Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός και Γεωμετρική αφαίρεση

Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός και Γεωμετρική αφαίρεση

Με τον όρο αφηρημένη τέχνη αναφερόμαστε σε ένα σύγχρονο κίνημα στις εικαστικές τέχνες σύμφωνα με το οποίο αποκλείεται οποιαδήποτε αναφορά στην εξωτερική φυσική πραγματικότητα. Εναλλακτικά, μπορούμε να ορίσουμε ως αφηρημένη την μη παραστατική και μη αντικειμενική τέχνη.

Τα πρώτα ανεικονικά έργα τα δημιούργησε ο Ρώσος ζωγράφος Βασίλι Καντίνσκι (1866-1944) με αφετηρία κυρίως το Φοβισμό ανοίγοντας έτσι την πολύ σημαντική για την αφηρημένη τέχνη δεκαετία 1910-1920. Στα έργα του αυτής της περιόδου ο Καντίνσκι χρησιμοποιεί ένα καινούριο είδος «συντακτικής γλώσσας», όπως στο έργο «Μικρές Απολαύσεις Αρ. 179», (1913) με έντονα αντιθετικά και εκφραστικά χρώματα σε διάφορους τόνους, απλωμένα στην επιφάνεια του πίνακα σε κηλίδες με ασαφή, χαλαρά και ελεύθερα σχήματα.

Στη νέα αυτή γλώσσα οι γραμμές είναι ελεύθερα τραβηγμένες με το πινέλο στα μεσοδιαστήματα των κηλίδων ή και πάνω σ’ αυτές σ’ ένα σύνολο χρωμάτων, κηλίδων, γραμμών φαινομενικά τουλάχιστο δίχως συνοχή, δίχως λογική διάταξη. Το αποτέλεσμα, που υποβάλλει μια αυτόματη, υποσυνείδητη ενέργεια, θα αποτελέσει την αφετηρία για τη διαμόρφωση και εξέλιξη του ενός από τις δύο βασικές μορφές της αφηρημένης τέχνης, του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού.

‘Ένα ενδιαφέρον είδος Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού που είχε παγκόσμια ανταπόκριση είναι αυτό του Action Painting που εκδηλώθηκε στην Αμερική στο τέλος της δεκαετίας του 1940 με κύριο εκπρόσωπο τον Τζάκσον Πόλοκ (1912- 1956). 0 Πόλοκ φτιάχνει τους πίνακές του όπως το έργο «Αριθμός 12» (1952) στο πάτωμα, έχοντας δηλαδή το τεράστιο κανναβάτσο απλωμένο στο πάτωμα χύνει από τους κουβάδες τις ρευστές μπογιές αφήνοντάς τες να απλώσουν ελεύθερα πια σε αδρές ή μικρές κηλίδες.

Στο αποτέλεσμα οπωσδήποτε φαίνεται η σωματική κίνηση του καλλιτέχνη (η δράση, action) την ώρα της δημιουργικής πράξης. Ο ίδιος εξηγεί πως το καναβάτσο γίνεται μ’ αυτό τον τρόπο μια αρένα στην οποία αναπτύσσεται η ζωγραφική σαν μέρος της ζωής του καλλιτέχνη.

‘Ένας άλλος κλάδος αφηρημένης τέχνης καθόλου συναισθηματικής αλλά οπωσδήποτε νοητικής και λογικής εμφανίζεται από τις αρχές της δεκαετίας 1910 και αναπτύσσεται στο εξής σ’ αντίθεση προς τον Αφηρημένα Εξπρεσιονισμό. Ο κλάδος αυτός είναι η Γεωμετρική Αφαίρεση που έχει ως αφετηρία της τώρα τον Κυβισμό.

‘Έτσι σ’ αντίδραση προς την αυστηρή μορφή του Αναλυτικού Κυβισμού διάφοροι ζωγράφοι με πρωτεργάτη το Γάλλο Ρομπέρ Ντελονέ (1885-1941) προτείνουν ένα είδος πανέγχρωμου Κυβισμού, τον Ορφισμό.

Να αναφέρουμε εδώ και την πολύ σημαντική κίνηση του Σουπρεματισμού που ιδρύει στα 1912 ο Ρώσος ζωγράφος Καζιμίρ Μάλεβιτς (1878-1935). Βασικό χαρακτηριστικό της ζωγραφικής είναι η χρήση του μαύρου, άσπρου και των τριών βασικών χρωμάτων με τα οποία χρωματίζονται τα μοναδικά για το Σουπρεματισμό γεωμετρικά σχήματα, το τετράγωνο και ορθογώνιο, τα οποία μάλιστα διαρρυθμίζονται σε διαγώνια κυρίως διάταξη πάνω στο άσπρο φόντο του καναβάτσου. Βασική αρχή της έκφρασης αυτής αποτελεί το γεγονός πως ο καλλιτέχνης δεν ξεκινά από κίνητρα εξωτερικά, ορατές εικόνες και δε φτάνει στο γνωστό αποτέλεσμα με σταδιακή αφαίρεση, αλλά πιστεύει πως από την αρχή οι φόρμες του είναι απαλλαγμένες από οποιοδήποτε ορατό κίνητρο, είναι απόλυτες, καθαρές, αυτόνομες κι αυτάρκεις.

‘Ένα από τα κλασικότερα έργα του είναι το «Σουπρεμτιστική Σύνθεση: Άσπρο σε Άσπρο» (περίπου 1918), δηλαδή ένας πίνακας με άσπρο φόντο πάνω στον οποίο ζωγραφίστηκε ένα τετράγωνο που μόλις διακρίνεται γιατί κι αυτό είναι άσπρο.

Η Pop Art είναι μια ενδιαφέρουσα μορφή αφηρημένης, γεωμετρικής τέχνης που κορυφώνεται γύρω στα 1960 με κύριο εκπρόσωπο τον ουγγρικής καταγωγής ζωγράφο Βικτόρ Βαζαρελί (1908) και που μοναδικό σκοπό έχει την πρόκληση στο μάτι του θεατή φαινομένων οπτικής απάτης. Η Pop Art αν και παίρνει την ονομασία της από τη λέξη popular δεν είναι λαϊκή τέχνη. Ονομάζεται όμως έτσι γιατί χρησιμοποιεί στοιχεία από το καθημερινό περιβάλλον και μάλιστα στοιχεία από τον καταναλωτισμό, τα τυποποιημένα αγαθά, και έχει ως ήρωες και θέματά της τα μεγάλα λαοφιλή αστέρια του τραγουδιού και του κινηματογράφου, όπως τον Έλβις Πρίσλεϋ, τη Μέριλιν Μονρόε, κ.ά.

Τα θέματα είναι δοσμένα με έναν ιδιάζοντα τρόπο που συχνά αντιγράφει ή και μιμείται τον τρόπο σχεδίου ή την τεχνική στις εικονογραφημένες ιστορίες (Comic Strips) στις αφίσες, ετικέτες, στις φωτογραφίες ακόμη χρησιμοποιεί αυτούσια τα πιο πάνω σε έργα σύμφωνα με την τεχνική του κολάζ και των Μεικτών Υλικών (Mixed Media). ‘Ετσι στην Pop Art υπάρχουν ισχυρές επιδράσεις και στοιχεία από τον Ντανταϊσμό, τόσο στις εκφραστικές μεθόδους, όσο και στην όλη στάση προς τη ζωή και την τέχνη